REVIEW SÁCH SỐ ĐỎ

Tác giả: Vũ Trọng Phụng

Trong chương trình học cũng như trong các tác phẩm nổi bật của văn học Việt Nam thì rất dễ dàng tìm thấy và hầu như phần nhiều những tác phẩm nói về nhiều đề tài khác nhau nhưng chủ yếu vẫn là đề cao tình nghĩa của người và người, đề cao nét đẹp của con người và nói nhiều về rất nhiều cuộc sống của những con người trong xã hội muôn hình vạn trạng, lại tập trung phê phán và châm biếm cái ác, phản ánh sự khắt khe của lề thói phong kiến nhưng có bao giờ và chính văn học Việt Nam lại có được một tác phẩm lạ lùng nhưng cái chính vẫn là phê phán thói “trưởng giả học làm sang“ hay là “chết đi còn tốt hơn là sống”, lại cho thấy sự lươn lẹo và giả dối lên ngôi để rồi từ đó phải suy tàn theo những diễn biến của câu chuyện. Đó là “Số đỏ” của Vũ Trọng Phụng, cái tên rất quen vì nó cũng là một phần trong chương trình học của các bạn học sinh và những người trưởng thành chắc cũng sẽ có cơ hội được tiếp cận và đọc qua.

“Số đỏ” làm cho người đọc cười theo nhiều kiểu.Cười vì cái hài hước trong văn phong của Vũ Trọng Phụng, cười cái sự tình nhố nhăng lộn xộn của nhà cụ cố Hồng, hay cũng là cười mỉa, cười thẳng mặt cái chế độ phong kiến thối tha, chạy theo cái danh và đồng tiền. Vũ Trọng Phụng đã khai thác nhiều khía cạnh bi hài của cuộc sống sau đó lồng ghép vào chuyện tạo ra những tràng cười lạ cho đến cười nhưng vẫn có chút nào đó buồn cho cụ cố Hồng vì chuyện của gia đình ông và cười xót xa cho số phận của ông vì cách mà con cháu của ông dành cho một cụ cố. Lạ lùng là từ chính xác nhất dành cho cái trào phúng trong tác phẩm này của nhà văn Vũ Trọng Phụng, tác phẩm đòi hỏi người đọc phải đọc và ngẫm mới thấy hết cái vị đắng đằng sau tiếng cười mà nhà văn muốn truyền tải. Góp phần thể hiện quan điểm khinh bỉ của tác giả về sự thối nát và đen tối của xã hội xưa.

Phê phán sự chây ì và nhố nhăng của một xã hội phong kiến hữu danh vô thực:

Đối tượng mà nhà văn Vũ Trọng Phụng phê phán là tầng lớp tiểu tư sản xưa nhưng nhà văn khéo léo khi ông không đi vào đối tượng chính mà mượn ngay tên “lươn lẹo” nhưng lại có thói “trưởng giả học làm sang” để từ đó đào sâu vào phê phán lề thói của xã hội xưa và sự lố lăng của các nhân vật tiểu tư sản xưa để từ đó ông chuyển hướng nói về cái “trò đời” của những diễn viên đại tài ngay trong cuộc sống và ngay chính với những người thân của mình. “Số đỏ” kể về Xuân Tóc Đỏ mà số hắn cũng đỏ thật. Hắn đã trải qua tất cả các nghề như trèo me, thổi kèn, quảng cáo thuốc lậu, nhặt banh ở sân quần vợt. Nhưng “trò đời” lại xxảy ra khi sự lươn lẹo được lòng những giai cấp trong xã hội nên hết lần này đến lần khác hắn được người ta trọng dụng, biết ơn,... vì mấy cái trò mèo của mình giúp con người đó thỏa mãn những nhu cầu cá nhân.

Nói về cụ cố Hồng thì chỉ có câu nói: "Biết rồi, khổ lắm, nói mãi!". "Số đỏ" còn một số nhân vật là bà Phó Đoan nhân vật này thì thực sự để nói về sự hoan lạc hay là sỡ hữu những tính nết hư hỏng không được có ở một người phụ nữ, cô Hoàng Hôn, cô Tuyết. Điểm chung ở những nhân vật này đều là những con người suy đồi đạo đức và ở ngoài rìa của nhân cách của người phụ nữ. Vũ Trọng Phụng còn xây dựng nên vô số những nhân vật phụ làm nền cho bức tranh biếm họa ít nhiều có nguồn gốc từ chính hiện thực, những nguyên hình trong xã hội thối nát, giả dối đương thời. Từ những ông bạn thân của cụ cố Hồng đeo đầy những huân chương, và những cô nàng, cậu chàng quý tộc đất Hà thành đang Âu hóa cười tình với nhau, bình phẩm nhau, chê bai nhau, ghen tuông nhau, đã biểu lộ mọi góc cảnh của cái tính vô văn hóa, vô đạo đức của bọn người cặn bã mang những chiếc mặt nạ bịp bợm. Những hành động của ông Phán mọc sừng đối với Xuân Tóc Đỏ, một người đàn ông có vợ ngoại tình nhưng ông chẳng mảy may quan tâm mà dùng nó như một thứ công cụ lợi dụng để trục lợi cho bản thân làm người đọc chỉ có một cái nhìn khinh bỉ dành cho ông Phán “mọc sừng”. Những chi tiết trào phúng trước sự đời trong tác phẩm góp phần không nhỏ tô đậm sự lố lăng, vô đạo đức của xã hội thượng lưu thời đó. Ngòi bút trào phúng và cách xây dựng tình huống của Vũ Trọng Phụng rất sâu sắc và châm biếm.

Tiếng cười trào phúng và sâu cay:

“Số đỏ” bao gồm hai mươi chương mô phỏng và vẽ lên một bức tranh tố cáo xã hội thực dân nửa phong kiến đương thời, đồng tiền và danh vọng đã làm băng hoại những giá trị đạo đức truyền thống của con người. Từ lúc bị bắt thì Xuân tóc đỏ được Bà Phó bão lãnh cho đến lúc bà ta cho hắn về làm ở tiệm may Âu hóa, từ đó hắn phát hiện ra nhiều bí mật của gia đình bà. Bằng những thủ đoạn xảo trá, sau này hắn trở nên nổi tiếng và còn được nhận Bắc Đẩu bội tinh. Xuân Tóc Đỏ là một tên mồ côi, cù bơ củ bất, được xã hội dung dưỡng tạo nên một tên ma cà bông, nằm ở tầng lớp thấp kém nhất của xã hội đương thời, nhờ gặp nhiều vận đỏ cùng với sự lươn lẹo của mình Xuân trở thành một người sống trong giới thượng lưu và tạo ra bao trò mèo trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng. Tác giả đã sử dụng sự trào phúng xen kẽ tính châm biếm qua cách hành văn của mình qua tính cách của mỗi nhân vật cho đến cách xây dựng các tình tiết trong truyện làm người đọc cảm thấy cười nhưng sau khi cười lại là sự đắng ngắt trước cách hành xử của những con người trong một gia đình, những người thân của họ là nạn nhân của những trò đời như thế này.

“Số đỏ” ta cũng nhận thấy tuyệt tác trào phúng này tràn ngập những chi tiết ngoại lệ và tác giả của Số đỏ cũng luôn chọn những tình huống hiện thực hiếm hoi và đặt nhân vật của mình vào trong những tình huống khách quan tâm lý rất khác thường. Đó là giây phút bà Phó Đoan gật gù vì mình đã hư hỏng một cách khoa học, là cuộc tranh cãi của lang Tỳ và lang Phế, là cái ham muốn được người khác đấm vào mặt của cụ cố Hồng. Tóm lại là những hành động và ý nghĩ bất thường của hầu như tất cả các nhân vật trong Số đỏ. Rõ ràng là thế giới trong Số đỏ mang sắc thái phi lý. Nếu đọc liền một mạch tên của hai mươi chương chúng ta có thể thấy rõ dụng ý của tác giả. Từ những tiêu đề khác thường này độc giả có thể hình dung ra ngay đây là một tác phẩm trào phúng. Chúng tạo nên một mạch ngầm xuyên suốt cuốn tiểu thuyết. Mạch ngầm này giống như một cái trục mà toàn bộ cấu trúc của tác phẩm có thể xoay trên đó. Nó góp phần quan trọng để Số đỏ có một bố cục chặt chẽ.

Những đoạn đồi thoại đậm chất phê phán nhau và cực kì nói lên tính cách của một tên lưu manh làm trưởng giả “Xuân Tóc Đỏ thì còn đứng lại, hai tay gãi sườn nhìn mọi người một cách trịnh thượng, nhìn phòng giam một cách thản nhiên. Nó bĩu mồm nói:

Nước mẹ gì! Bóp với chả bóp! Phòng giam thì bằng cái lỗ mũi! Rõ chả biết xấu!

Lão thầy số giương to hai con mắt:

Có xấu cái đếch ông đây này!

Xuân Tóc Đỏ phân vua ngay với mọi người:

Ê! ê! Rõ thối chửa! Người ta bảo mình đâu nào! Người ta bảo nhà nước chứ!

Nội dung của “số đỏ” tập trung phần lớn nói về những câu chuyện kì dị và lạ lùng của nhà cụ cố Hồng và tên lưu manh Xuân Tóc Đỏ, bà Phó Đoan đến chơi ở sân quần vợt nơi Xuân tóc đỏ làm việc. Vô tình Xuân tóc đỏ vì xem trộm 1 cô đầm thay đồ nên bị cảnh sát bắt giam và được bà Phó Đoan bảo lãnh. Sau đó, bà Phó Đoan giới thiệu Xuân đến làm việc ở tiệm may Âu Hóa, từ đó Xuân bắt đầu tham gia vào việc cải cách xã hội. Nhờ thuộc lòng những bài quảng cáo thuốc lậu, hắn được vợ chồng Văn Minh gọi là "sinh viên trường thuốc", "đốc tờ Xuân". Hắn gia nhập xã hội thượng lưu, quen với những người giàu và có thế lực, quyến rũ được cô Tuyết và phát hiện cô Hoàng Hôn ngoại tình. Xuân còn được bà Phó đoan nhờ dạy dỗ cậu Phước, được nhà sư Tăng Phú mời làm cố vấn cho báo Gõ Mõ. Vì vô tình, hắn gây ra cái chết cho cụ cố tổ nên được mọi người mang ơn. Văn Minh vì nghĩ ơn của Xuân nên dẫn Xuân đi xóa bỏ lý lịch trước kia rồi đăng ký đi tranh giải quần vợt nhân dịp vua Xiêm đến Bắc Kì. Bằng thủ đoạn xảo trá, hắn làm 2 vận động viên quán quân bị bắt ngay trước hôm thi đấu nên Xuân được dịp thi tài với quán quân Xiêm. Vì để giữ tình giao hảo, hắn được lệnh phải thua. Kết thúc trận đấu, khi bị đám đông phản đối, Xuân hùng hồn diễn thuyết cho đám đông dân chúng hiểu hành động "hy sinh vì tổ quốc của mình", được mời vào hội Khai trí tiến đức, được nhận huân chương Bắc Đẩu bội tinh và cuối cùng trở thành con rể cụ cố Hồng.

Cái hay của nhà văn Vũ Trọng Phụng khi châm biếm xã hội thối nát qua lời văn của mình:

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã từng nhận định về Số đỏ: “Số đỏ, đấy là một tác phẩm tuyệt vời. Nó chứng minh khả năng tưởng tượng rất phong phú của nhà văn mà là nhà văn trẻ. Sở dĩ Vũ Trọng Phụng có được trí tưởng tượng ghê gớm như vậy là do ông viết Số đỏ khi còn rất trẻ. Trí tưởng tượng là ưu thế của tuổi trẻ. Khi đã sống quá dày dạn thì trí tưởng tượng sẽ mất dần đi, tôi cũng thế. Tôi chắc chắn là không viết được cái gì như Vũ Trọng Phụng. Vũ khí của ông là trí tưởng tượng và cũng là tuổi trẻ, còn vũ khí của tôi có lẽ là... một phong cách đa dạng bao gồm nhiều yếu tố khác nhau”. Có lẽ, Nguyễn Huy Thiệp là một trong số ít bạn đọc không bị “mắc lừa” tác giả của Số đỏ. Ông nhận ra tuyệt tác trào phúng này mang đầy màu sắc “bịa đặt”, “dựng chuyện”, đó là sản phẩm của một trí tưởng tượng đặc biệt phong phú.

Hơn hết những chuyện trào phúng đều là không phải chỉ nhằm mục tiêu phê phán, vạch trần mà nếu bạn đọc tìm đến tác phẩm này thì sẽ bắt gặp những chuyện bi hài như vậy có xuất hiện trong xã hội ngày nay và khi chúng ta đọc được những tin đó đều cảm thấy trong lòng hơi chán nản về thực tại. Tác phẩm sẽ giải quyết vấn đề đó thông qua bài học mà tác giả muốn truyền tải đến người đọc là nên làm một người sống đàng hoàng hợp với đạo lí và không nên đi theo những danh vọng xa hoa phù phiếm mà đánh mất cả nhân cách và phẩm chất của con người. Tác phẩm còn tố cáo xã hội thành thị Việt Nam thời ấy đang “ u hóa” một cách nửa mùa - cái cũ chưa qua, cái mới chưa tới, đầy rẫy sự nhốn nháo, lừa lọc, sa đọa và đau khổ. tác phẩm cũng đã đả kích cay độc cái xã hội tư sản bịp bợm, đang chạy theo lối sống văn minh rởm, hết sức lố lăng thối nát. Bên cạnh đó, tác phẩm cũng đả kích những phong trào được thực dân khuyến khích như: phong trào Âu hoá, thể dục thể thao, chấn hưng Phật giáo... Sự thành công của tác giả còn ở việc đã xây dựng được những nhân vật trở thành điển hình về mặt tâm lý xã hội mà cho đến tận hôm nay bóng dáng những nhân vật ấy vẫn còn đâu đó quanh ta.

Tiếng cười đưa một động thái mới vào hình tượng con người trong tiểu thuyết - động thái của sự không tương xứng và không ăn khớp giữa các yếu tố của hình tượng. "Số đỏ" dừng lại ở nấc thang Xuân tóc đỏ đã một bước lên địa vị bậc anh hùng cứu quốc, nhưng câu chuyện vẫn còn có thể kéo dài ra được mãi bởi vì nhân vật đã tụ dồn, đã sống đời sống của riêng nó. “Số đỏ" tập trung cao độ thể hiện sự dị dạng của con người trong một xã hội đang tư sản hóa cuối mùa. Và Vũ Trọng Phụng đã thành công xuất sắc, đã để lại một sự cách tân thể loại quan trọng cho tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. Vũ Trọng Phụng sử dụng lớp ngôn ngữ đa dạng và phong phú trong tiểu thuyết này. Từ ngôn ngữ vỉa hè, thành thị, ngôn ngữ lãng mạn đến ngoại lai…đều đủ cả, nhằm góp phần diễn đạt cái xã hội mà mọi thứ đều tạp nham, xiêu vẹo. Trước hết là ngôn ngữ vỉa hè, bắt nguồn từ Xuân tóc đỏ - một đứa lang thang vỉa hè, vô học. Từ lúc còn là một tên ma cà bông cho đến khi trở thành vĩ nhân thì cái ngôn ngữ vô giáo dục kia luôn gắn bó với hắn. Nói như thế nào đi chăng nữa đây là một tiểu thuyết nên tìm đọc và mỗi người cũng sẽ cười nhưng nụ cười lại đắng lúc nào không biết trước những gì bi hài xảy ra trong câu chuyện mà Vũ Trọng Phụng tạo nên.

Tác giả: Đình Tú- Bookademy

Ảnh: Phương Thảo- Bookademy